Kotun Koli Ta Tsare Ikon Gaggawa: Yadda Hukuncin Ya Shafi Tsarin Tarayya da ‘Yancin Jihohi

Wani bincike mai zurfi kan hukuncin da ya tabbatar da ikon shugaban ƙasa a lokacin rikice-rikice, da kuma abin da hakan ke nufi ga dimokuradiyya da tsarin mulki.

Hukuncin da Kotun Koli ta yanke na yin watsi da ƙarar da jihohi 11 suka shigar kan dokar gaggawa da Shugaba Bola Tinubu ya ayyana a Jihar Rivers, ya zama wani babban ma’ana a tarihin shari’a da siyasar Najeriya. Rahoton da ya samo asali daga Persecondnews ya nuna cewa, ko da yake kotun ta guje wa yin magana kai tsaye kan iyakokin ikon gaggawa, hukuncin ya kafa wani muhimmin salo na hulɗar tsakanin tarayya da jihohi.

Fasaha Ko Siyasa? Yadda Kotun Ta Guji Maganar Tsarin Mulki

Mai ban sha’awa a cikin wannan shari’a, shi ne yadda Kotun Koli ta mai da hankali kan batu na tsari (procedural matter) maimakon bincika ainihin iyakokin da Kundin Tsarin Mulki ya bayar na ikon gaggawa. Ta hanyar yanke cewa jihohin masu shigar da ƙara ba su nuna wata rigima ta shari’a da ta cancanci shiga kotun ba, alkalai sun guji wani hukunci mai zurfi wanda zai iya zama abin koyi a nan gaba.

Wannan dabarar ta bar manyan tambayoyi game da tsarin mulki ba a amsa ba: Shin shugaban ƙasa yana da ikon cire zaɓaɓɓun jami’ai na jiha? Menene ainihin ma’anar “rikicin siyasa” da zai wajabta dokar gaggawa? Ta hanyar guje wa waɗannan tambayoyin, kotun ta bar filin a bude ga gwamnatin tarayya da kuma jihohi masu adawa.

Hanyar Siyasa Ta Keta Hanyar Shari’a: Jihar Delta Ta Janye

Ɗaya daga cikin abubuwan da suka fi fito a cikin wannan shari’a shi ne janyewar Jihar Delta daga ƙarar, bayan gwamnantarta ta sauya sheka daga jam’iyyar PDP zuwa APC. Wannan ya nuna cewa a Najeriya, yawancin ƙalubalen tsarin mulki suna da tushensu a siyasa. Sauya sheka yana iya canza dukkan ƙa’idodin, yana nuna cewa ƙungiyoyin siyasa na iya amfani da shari’a a matsayin kayan aiki don cimma manufofin siyasa, sannan su yi watsi da su idan manufofin sun canza.

Wannan yanayin yana nuna ƙarancin ƙa’ida a cikin tsarin dimokuradiyyarmu, inda akidar jam’iyya ta fi dorewar ka’idojin tsarin mulki girma.

Tasirin Hukuncin Kan Tsarin Tarayya

Ko da yake an yi watsi da ƙarar, hukuncin yana da tasiri mai zurfi ga tsarin mulkin tarayya na Najeriya:

• Ƙarfafa Ikon Tarayya: Hukuncin ya ba da ƙarin ƙarfi ga ikon shugaban ƙasa na yin amfani da dokar gaggawa a wasu jihohi, musamman waɗanda jam’iyyun adawa ke mulki. Yanzu gwamnatin tarayya tana da wani hujja na shari’a da za ta iya ambata idan ta sake yin irin wannan mataki.
• Raunana Kariyar Jihohi: Jihohin da ba na jam’iyyar mulki ba za su iya jin cewa tsarin mulki bai ba su kariya mai ƙarfi ba daga shigar tarayya cikin harkokin su ta hanyar dokar gaggawa. Wannan na iya haifar da tsoron cewa ana amfani da dokar gaggawa azaman kayan aikin siyasa.
• Bukatar Bayani Na Gaba: Ta yadda kotun ta guji maganar tsarin mulki, ta bar wata gurbi da kotuna nan gaba za su iya cika. Wani ƙarar da aka tsara da kyau, wanda ya dace da ka’idojin tsari, na iya tilasta wa Kotun Koli yin magana kai tsaye kan iyakokin da Kundin Tsarin Mulki ya sanya wa ikon shugaban ƙasa.

Mafita Ga Gaba: Yadda Za a Kiyaye Daidaito

Don kaucewa rikice-rikice irin na Jihar Rivers a nan gaba, akwai buƙatar:

1. Bayyana Ma’anar “Rikicin Siyasa”: Majalisar Dokoki ta ƙasa na bukatar bayyana dalla-dalla a cikin dokar ta yadda za a iya gane lokacin da rikicin siyasa zai kai ga matsayin da zai wajabta dokar gaggawa. Wannan zai rage yawan amfani da ikon ba bisa ka’ida ba.

2. Ƙarfafa Hanyoyin Siyasa: Dole ne a ƙarfafa hanyoyin sasantawa ta siyasa da na al’ada tsakanin jam’iyyu a cikin jihohi kafin a yi la’akari da matakan gaggawa na shari’a. Dokar gaggawa kamar za ta zama mataki na ƙarshe, ba na farko ba.

3. Kulawar Duniya: Al’ummomin ƙasa da kasa da suka ba da gudummawa ga ci gaban dimokuradiyya a Najeriya suna da alhakin lura da yadda ake amfani da dokokin gaggawa, don tabbatar da cewa ba a yi amfani da su don murkushe ’yancin demokradiyya ba.

A ƙarshe, hukuncin Kotun Koli ya nuna cewa yayin da tsarin mulki ya ba shugaban ƙasa wani ikon gaggawa, babu wata kotu da ta fayyace iyakokin wannan ikon yadda ya kamata. Har sai an yi hakan, za a ci gaba da samun gardama da shakku kan yadda ake amfani da wannan dokar, wanda zai iya haifar da rashin kwanciyar hankali a tsarin tarayyar Najeriya.

Tushen Labari: An ƙirƙiri wannan bincike da rahoton daga Persecondnews a matsayin tushe.