CITAD Ta Yi Kira: Yadda Gwamnonin Jihohi Ke Yin Watsi Da Kare Haƙƙin ‘Yan Ƙasa A Yanar Gizo
Labarin ya dogara ne akan bayanai daga takardar dabarun manufofi da Cibiyar Fasahar Sadarwa da Ci Gaba (CITAD) ta gabatar. Ana iya samun cikakken bayani a shafin Arewa Agenda.
Wani bincike na kwanan nan da wata kungiya mai zaman kanta ta fasaha ta yi ya nuna cewa, yayin da Najeriya ke fuskantar sauye-sauye na dijital, gwamnonin jihohi da kananan hukumomi suna yin watsi da alhakinsu na kare haƙƙin ‘yan Ƙasa a yanar gizo. Wannan rashin kulawa, a cewar masu binciken, yana haifar da tsangwama ga ci gaban al’umma da kuma tsarin dimokuradiyya.
Fasaha Ta Zama Jigon Rayuwa, Amma Haƙƙoƙi Ba Su Da Kariya
Masana suna nuni da cewa, yanzu haka, yanar gizo ya zama wurin gudanar da mulki, ilimi, kasuwanci, da shiga cikin al’amuran jama’a. Duk da haka, dokokin da suka dace don kare mutane a wannan dandalin ba su da ƙarfi, musamman a matakin jihohi. CITAD ta bayyana cewa yawancin gwamnonin jihohi ba su fahimci cewa wani ɓangare na alhakinsu na mulki shine tabbatar da cewa ‘yan ƙasarsu suna da ‘yancin faɗin albarkacin bakinsu ba tare da tsoro ba.
“Idan mutum ba zai iya yin tsokaci kan shirin ƙarfafa matasa a garinsa ba, ko kuma ɗan jarida ya ji tsoron rubuta ra’ayinsa game Sanata, to faɗin albarkacin baki a dimokuradiyya yana cikin haɗari,” in ji wani mai bincike kan harkokin fasaha da siyasa. “Gwamnonin jihohi suna mai da hankali kan kame mutane maimakon magance matsalolin da mutane ke nuni musu.”
Shari’o’in da Suka Haifar Da Damuwa: Daga Jigawa Har Kano
Takardar CITAD ta kawo misalai masu ban tsoro daga jihohi daban-daban. A Jihar Jigawa, an kama wani mazauni, Abiyo Roni, saboda ya soki shugaban karamar hukumar a shafin sada zumunta. A Jihar Kwara, ɗan jarida Ajala Adeshina Shuaib ya samu kansa a gidan yari saboda wani rubutu na suka a kan layi.
Al’amarin ya fi muni a Jihar Kano, inda aka kama mutane da yawa ciki har da wani ma’aikacin ƙungiyar hidimar ƙasa (NYSC), bisa umarnin wani mai mukamin siyasa. Wadannan lamuran, duk da cewa sun shafi jihohi daban-daban, suna nuna alamar rashin jurewa suka da cin amanar mulki a matakin gida.
Mata Da ‘Yan Mata: Wadanda Suka Fi Fuskantar Barazana
Bayan matsin lamba daga hukumomi, CITAD ta kuma nuna damuwa sosai game da cin zarafin da ke faruwa tsakanin daidaikun mutane. Binciken ya nuna cewa mata da ‘yan mata su ne wadanda suka fi fuskantar haɗari na tursasawa a kan layi, keta sirrinsu, da raba hotunansu na sirri ba tare da izininsu ba.
Wani misali mai ban tausayi shi ne na wata yarinya ƙarama da aka yi mata bidiyo a wani taron iyali ba tare da izininta ba, aka watsa shi, wanda ya haifar mata da matsalolin tunani har ta bar makaranta. “Yayin da muke magana kan ‘yancin faɗin albarkacin baki, dole ne mu tuna cewa ‘yancin keɓancewa da mutuncin ɗan adam su ma haƙƙoƙi ne na asali,” in ji wata mai fafutukar kare haƙƙin mata ta dijital.
Menene Tushen Matsalar?
CITAD ta gano wasu manyan matsalolin da ke haifar da ci gaba da wannan cin zarafi. Sun haɗa da: rashin sanin haƙƙin ‘yan Ƙasa a yanar gizo ko da a cikin hukumomi; raunin hanyoyin shari’a don magance lamuran; da kuma ƙarancin horo da kayan aiki ga alkalai, lauyoyi, da jami’an tsaro a jihohi, yayin da ake mai da hankali kan Abuja da Lagos kawai.
Wannan ya haifar da yanayi inda mutane ba su da inda za su nema don kare haƙƙoƙinsu, sannan hukumomin kuma ba su da ƙwarin gwiwa ko iyawar da za su bi doka.
Hanyoyin Magance Matsalar: Kira Ga Sauyin Manufofi
Don magance wannan barazana ga dimokuradiyya da haɗin kai, CITAD ta yi kira ga gwamnonin jihohi da su daina kame mutane saboda ra’ayoyinsu. Suna kuma buƙatar aiwatar da matakai uku na manufofi:
- Aiwatar da manufofin tarayya a jihohi: Tabbatar da cewa duk dokokin tarayya da suka kare haƙƙin ‘yan Ƙasa a yanar gizo suna aiki da ƙarfi a kowace jiha.
- Ƙirƙirar tsare-tsaren jiha na musamman: Kowace jiha tana buƙatar tsarin doka wanda zai magance matsalolinta na musamman, gami da yadda za a yi amfani da sabbin fasahohi kamar na’urar mai hankali (AI) ba tare da tauye haƙƙin ɗan adam ba.
- Daidaita dokokin da ake da su: Tabbatar da cewa duk dokokin jihohi sun yi daidai da ka’idojin zamani na haƙƙin ɗan adam a yanar gizo.
Muhimmancin Canji Ga Ci Gaban Al’umma
Ƙarshe, masana suna jaddada cewa kare haƙƙin ɗan adam a yanar gizo ba abin da ake yi ne don kawai yarda da ƙa’idodin duniya ba. Shi ne tushen ci gaban zamantakewa da tattalin arziki. Al’ummar da ke tsoron yin amfani da yanar gizo don neman ilimi, yin kasuwanci, ko shiga cikin muhawara, ba za ta ci gaba ba.
Kiran da CITAD ta yi, don haka, ba kira ne kawai ga adalci ba, har ma kira ne ga duk wadanda ke son ganin jihohinsu suna ci gaba a zamanin dijital. Yin watsi da shi yana nufin yin watsi da damar da fasaha ta kawo ga ci gaban kowa.
Labarin ya ƙunshi bayanai daga takardar dabarun manufofi da CITAD ta gabatar a ranar Juma’a, 19 ga Disamba, 2025. Ana iya samun cikakken takardar a shafin Arewa Agenda.